Το "πρέπει" στη ζωή μας




Η Μαρίνα Σοφούλη-Μαυροφείδη, Ψυχολόγος ΒΑ (Hons), MSc, απόφοιτος Πανεπιστημίου Strathclyde Γλασκώβης, εξηγεί στο Υγείαonline.gr, τους λόγους που μας κάνουν να χρησιμοποιούμε “το πρέπει” στη ζωή μας.

 Όπως συνηθίζει να λέει ο αγαπητός φίλος και συνάδελφος Γιώργος Πιντέρης, το “πρέπει” δημιουργεί δύο πράγματα: άγχος και ενοχές. Σε μερικές οικογένειες κάθε μία από τις δύο λέξεις που λένε οι γονείς στα παιδιά τους είναι “πρέπει”. Φυσικά, οι γονείς οφείλουν να προετοιμάσουν τα παιδιά τους για τις δυσκολίες της ζωής κάνοντάς τα υπεύθυνα κι εργατικά προκειμένου να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν.

Συχνά, όμως το “πρέπει” χρησιμοποιείται και ως μέσο υπερβολικού ελέγχου του παιδιού προκειμένου οι γονείς να έχουν το κεφάλι τους ήσυχο και απλά να μην τους ζαλίζουν. Κάποιες φορές μάλιστα χρησιμοποιείται για να “δαμάσει” έναν δυναμικό και ατίθασο χαρακτήρα που μοιάζει να είναι απειλητικός για το μέλλον.

Αρκετοί ενήλικες που σήμερα αναζητούν τη βοήθεια ψυχολόγων και ψυχιάτρων σε μια προσπάθεια να λυτρωθούν από δυσάρεστα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης, υπήρξαν παιδιά μεγαλωμένα με μπόλικα “πρέπει”. Μάλιστα, είναι αξιοσημείωτο πως ακόμα και στη διασκέδαση αναφέρονται με “πρέπει”, όπως: “Πρέπει να κανονίσουμε να πάμε στην ταβέρνα σήμερα με τα παιδιά.” ή “Πρέπει να δω αυτή τη ταινία”.

Είναι σαν να μην υπάρχει το “θέλω” στο λεξιλόγιό τους. Μία μέρα με “πρεπο-λίστα” (συγχώρεσέ μου τον νεολογισμό) είναι πολύ πιο κουραστική από μία μέρα με “θέλω-λίστα”. Δοκίμασε να κάνεις την σύγκριση με τις παρακάτω λίστες.

Πρεπο-λίστα

1. Πρέπει να πάω supermarket
2. Πρέπει να μαζέψω το παιδί από το σχολείο
3. Πρέπει να πάω στη δουλειά
4. Πρέπει να κάνω την εξέταση
5. Πρέπει να σηκωθώ
6. Πρέπει να βάλω πλυντήριο

Τώρα τα ίδια σε θέλω-λίστα

Θέλω-λίστα

1. Θέλω να πάω supermarket (γιατί θέλω να έχω επιλογές ανοίγοντας το ψυγείο)
2. Θέλω να πάρω το παιδί μου από το σχολείο (γιατί μου αρέσει να το βλέπω να χαμογελάει όταν με βλέπει και γιατί χαίρομαι κι εγώ να λέμε τα δικά μας στη διαδρομή προς το σπίτι)
3. Θέλω να πάω στη δουλειά (γιατί από εκεί παίρνω χρήματα)
4. Θέλω να κάνω την εξέταση (για να ξενοιάσω από τον φόβο να έχω κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας στο μέλλον)
5. Θέλω να σηκωθώ (γιατί η ζωή είναι εκεί έξω)
6. Πρέπει να βάλω πλυντήριο (γιατί μου αρέσει η αίσθηση ανανέωσης του καθαρού ρούχου)

Το “θέλω” εξαφανίζει το άγχος που δημιουργεί το “πρέπει” όπως και τις ενοχές που δημιουργούνται όταν δεν έχουμε εκπληρώσει τον στόχο. Η ψυχική ενέργεια, και κατά συνέπεια η σωματική ενέργεια, που καταναλώνει κανείς με το “θέλω” είναι σαφώς μικρότερη από ότι με το “πρέπει”.

Τί γίνεται όμως με τα “πρέπει” που όχι μόνο δεν αντικαθίστανται με “θέλω”, αλλά που αν μπορούσαμε θα τα αντικαθιστούσαμε με “δεν θέλω σε καμία περίπτωση”; Για παράδειγμα, “πρέπει να περάσω στο Πολυτεχνείο” την στιγμή που δεν θέλω καν να σπουδάσω. Επίσης, “πρέπει να κάνω παιδί” την στιγμή που δεν θέλω να κάνω οικογένεια. “Πρέπει να είμαι ευγενικός στον σύζυγο της αδελφής μου” την στιγμή που απλά θέλω να ξεκινήσω έναν καυγά μαζί του γιατί με έχει ειρωνευτεί και προσβάλλει πολλές φορές και θέλω να πάρω το αίμα μου πίσω.

Αυτού του είδους τα “πρέπει” είναι στην ουσία τα “θέλω” άλλων ανθρώπων ή της κοινωνίας σαν σύνολο.

Είναι αυτά που άμεσα ή έμμεσα σου επιβάλλονται προκειμένου να σε χειραγωγούν, να σε έχουν υπό έλεγχο, για να μην ξεπεράσεις κάποιους άλλους σε αξία, κλπ. Σε αυτά λέμε όχι. Είναι όμως εξαιρετικά δύσκολο για κάποιον που έχει γαλουχηθεί με μπόλικο “πρέπει” να κάνει την επανάστασή του. Ένας τρόπος για να ξεφύγει από μια τέτοια λανθάνουσα κατάσταση είναι να φτάσει στα όριά του, να ξεχειλίσει το ποτήρι.

Άλλος τρόπος είναι μέσα από την ψυχοθεραπεία, όπου ο ειδικός προσπαθεί να σπάσει άκαμπτα και δυσλειτουργικά για τη ζωή του ατόμου συστήματα αξιών, μέσα από αποδείξεις, τόνωση της αυτοπεποίθησης και αυτογνωσία, για να ονομάσουμε μερικούς τρόπους.